• ważniejsze publikacje

• spolszczenia i antologie

• wydania obcojęzyczne

• książki czytane

• recenzje

• zapowiedzi

Za jedną z najlepszych polskich książek dla młodszych dzieci spośród wydanych w ubiegłym - skądinąd wyjątkowo urodzajnym - roku uważam Koniec świata i poziomki Anny Onichimowskiej (WSiP); krytyka doceniła również jej napisaną wespół z fińskim autorem Tomem Paxalem opowieść Dzieci zorzy polarnej ("Jacek Santorski & Co."). Niestety, żadna z tych wyróżniających się poziomem artystycznym dziecięcych lektur nie mogła być brana pod uwagę jako kandydatka do Nagrody Roku Polskiej Sekcji IBBY. Powód? Ich autorka jest - i to już kolejną kadencję - prezesem Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych czyli właśnie Polskiej Sekcji IBBY (przyznającej też co dwa lata międzynarodową Nagrodę Literacką im. Janusza Korczaka!). Również nie Aleksander (wydany na progu 2000 r., choć jeszcze z datą 1999) zdobył laury dla "Literatury" w rozstrzygniętym wiosną konkursie na Bestseller Roku '99 (wyróżnienie uzyskał dla łódzkiej oficyny tom Barbary Tylickiej Bohaterowie naszych książek). Przyczyna ta sama - Aleksandra trzeba było odłożyć na bok, jako że w konkurs ze słynnymi Dongami organizuje "Świat Dziecka", a w jury zasiada dyrektor zarządu tej Fundacji... Anna Onichimowska. Pozostaje już tylko "Kornel", czyli trzecia z istniejących obecnie nagród, im. Makuszyńskiego, za twórczość literacką dla młodszych czytelników, przyznawana przez Fundację "Książka dla Dziecka" i redakcję "Guliwera" - statuetkę Koziołka Matołka otrzymała pisarka w 1996 za opowiadania fantastyczne Dobry potwór nie jest zły ("Podsiedlik-Raniowski i Spółka"). Ostatnia ewentualność to ta, że jury, zdenerwowane niemożnością uhonorowania dobrej książki, odrzuca precz reguły poprawności - w ten sposób, nie bacząc na "koneksje", wytypowało świetny tom opowiadań realistyczno-obyczajowych Anny O. Najwyższa góra świata ("Rytm", 1996) do wpisania na promującą hity Międzynarodową Listę IBBY. Zagraniczne gremia nie mają już żadnych kłopotów proceduralnych - np. Włosi przyznali jej pierwszą nagrodę za sztukę teatraIną dla młodego widza.

Mimo wszystko Onichimowska ma powody do satysfakcji, łącząc pracę społeczną na rzecz książki dziecięcej z własną, i to wysokiej klasy, twórczością. Najlepsze cechy jej pisarstwa odnaleźć można w Aleksandrze, przypominającym klimatem opowiadania w stylu fantasy z Dobrego potwora, atmosferę rodzinnej magii z Poziomek. Niewielki tomik, w twardej lakierowanej okładce, z sympatycznymi, subtelnymi, kolorowymi ilustracjami Anety Krella-Moch to wyjątkowo udany produkt "Literatury", przedmiot prawdziwie estetyczny, a takim powinna być książka dla dziecka. Aleksander może więc śmiało konkurować - i wygrywać - z importowanymi "Iandrynkami", tym bardziej że proponuje również spotkanie z dobrej jakości tekstem literackim. Tomik składa się z 29 rozdzialików-minifabułek, każdy zajmuje niecałe dwie stroniczki, ot, lektura na dobranoc dla przedszkolaka, zerówkowicza lub pierwszaka, może nawet już samodzielna, czemu sprzyja i duża czcionka, i atrakcyjna dialogowa forma.

Anna Onichimowska jest mistrzynią "Małych próz". Nieodmiennie jej opowiadania, dłuższe i krótsze, zadziwiają mnie swą kunsztowną precyzją; autorka z ogromnym wyczuciem pozbywa się balastu zbędnych słów. Uzyskana lekkość narracyjna jest rezultatem nie tylko sprawności warsztatowej: czystego prowadzenia wątków, umiejętnego kreślenia wyrazistych postaci, poczucia humoru autorki, ale też wynikającego z życzliwości i sympatii do dziecka skrócenia dystansu. Onichimowska - by tak rzec - "pisze dzieckiem": rezygnuje z prerogatyw dorosłego, nie mądrzy się, nie poucza. "Ukryta" w swoim dziecięcym bohaterze, patrzy jego oczami. Jako klucza do literackich kreacji pisarka od dawna używa reguł dziecięcej wyobrażni, bez trudu przekraczającej granice reaIności i fantastyki. W świecie dziecka w naturaIny sposób, na równych prawach do istnienia, czyli wypowiadania się, wyrażania uczuć, swobodnego kontaktowania ze sobą funkcjonują ludzie: rodzice, rodzeństwo Aleksandra, dziadek, jak i... krasnoludek (?) Magnus ("maly, z brodą, w czerwonej czapce"), żółw Wacuś, niebieski smok. Nie ma to nic wspólnego z irytującą antropomorfizacą rodem z "literatury małych zwierzątek" - to oczywista zasada dziecięcej percepcji niepodzieInego świata, niedzielącego się ani na realne - wymyślone, ani na dzieci - dorośli ("Dobrze nam ze sobą" - mówi Aleksander). Tę kreacyjną moc wyobrażni dziecka Anna Onichimowska potrafi twórczo wykorzystać.

Podobna, choć może nie w tak oczywisty sposób narzucająca się odbiorcy, zasada rządzi realistyczną z pozoru, barwną, sprawnie napisaną opowieścią podróżniczo-przygodową Gdzie jesteś, tatusiu? To dalszy ciąg Dalekiego rejsu, jednej z najIepszych książek tej autorki, nagrodzonej w konkursie 65-lecia "Naszej Księgarni", wydanej w 1989, a przypomnianej przez "Rytm" w 1996. Daleki rejs, oparty na świetnym pomyśle korespondencji Pawła z Tajemniczym Dżejmsem, opowiada o rodzeniu się więzi pomiędzy nim a nielubianym bratem Kubą, przynosząc zarazem trafne portrety psychologiczne obu chłopców, a wszystko to na przestrzeni niewielkiego opowiadania, małego tomiku.

W klimacie książki z końca lat 80. zaznaczała się nuta smutku, pustki, oczekiwania na ojca, którego nie ma. Planowanie dalekiego rejsu dla odnalezienia nieobecnego wypełniało myśli i uczucia bohaterów, pozostając wszakże w sferze marzeń. I oto w nowej, znacznie obszerniejszej - i bardziej pogodnej - książce nastąpiła ich realizacja: Paweł, Kuba, mama i dziadek naprawdę wyruszają do Maroka, gdzie pustynne plemię przetrzymuje tatusia. Napisałam "naprawdę", ale jest to prawda wielce umowna. Akcja toczy się wprawdzie w geograficznych realiach, lecz według starych zacnych prawideł prozy przysposobionej dla młodego czytelnika: tu wszystko jest niewiarygodnie proste i możliwe, a bohaterów nic złego spotkać nie może. Ten uproszczony realizm trąci nieco myszką, można powiedzieć, że tak się drzewiej pisało dla dziatwy, kreśląc optymistyczny, uładzony obraz świata, a zdarzenia wieńcząc nieodzownym happy endem.

Ale przychodzi mi do głowy też inna interpretacja - że cała ta eskapada jest zapisem wyprawy wymyglonej, odbytej na niby, w wyobrażni dzieci udręczonych tęsknotą za ojcem. Zostawił rodzinę, porzucił? Nie! Po prostu czeka na pustyni, uwięziony, i tylko okazana przez najbliższych troska pozwoli - jak w baśni - pokonać zły los. Trzeba więc pośpieszyć z pomocą, ruszyć w drogę - przynajmniej wyobrazić, wymyślić to sobie! - szIakiem wielu książkowych ratowników i obieżyświatów. Uwierzyć w przyjażń ludzi spotykanych na szlaku, a wszystko się uda. W książkach Anny Onichimowskiej to przesłanie rodzinnej miłości i wsparcia, więzi dzieci i dorosłych, wspólnego poddania drogami wyobraźni jest wartością nadrzędną.

 

---

książka Najwyższa góra świata >

---

książka Koniec świata i poziomki >

---

książka Dzieci zorzy polarnej >

---

książka Aleksander >

---

książka Gdzie jesteś, tatusiu? >

---

książka Daleki rejs >